Kinderboeken in Nederlandse (streek)talen
Puur plezier! In de video hierboven, leest een Groningse Nederlander die 30 jaar geleden naar Australie is geëmigreerd, zijn Australisch-Nederlandse kleinzoon Mallee in het Gronings voor. Wat een pret! Mallee wordt drietalig opgevoed: Engels en Nederlands van zijn ouders, en Gronings van opa! NB: Het boekje dat hier wordt voorgelezen is”Nijntje bie zee” en is verkrijgbaar in het Gunnegers, Haags, Zeeuws en Fries.
Als we het hebben over talen, horen daar natuurlijk ook streektalen bij. De voordelen van meertaligheid, zoals beschreven op de startpagina, gelden net zo goed als je, naast een standaardtaal, zoals het Nederlands, ook nog een streektaal beheerst. Bovendien zijn streektalen sterk verbonden met de (regionale) identiteit en cultuur van mensen, en het is mooi als dit kan worden doorgegeven; het is tenslotte een stuk erfgoed. Het (voor)lezen van kinderboeken in streektalen is een goed middel om deze talen levend te houden!
Op deze pagina vind je naast informatie hoe je aan kinderboeken in streektalen kunt komen, ook meer informatie over streektalen in Nederland en Vlaanderen. En wist je dat er ook Nederlandse streektalen in het buitenland bestaan? En dat er naast Fries nog meer officiële talen in Nederland zijn? Lees dan snel verder!
Op deze pagina vind je achtereenvolgens:
1. Wat zijn streektalen- lees hier gelijk verder
2. Streektalen in Nederland en Vlaanderen- lees hier gelijk verder
3. Nederlandse streektalen in het buitenland – lees hier gelijk verder
4. Fries: de andere taal van Nederland- lees hier gelijk verder
5. Nog meer talen binnen de grenzen van het Nederlands koninkrijk- lees hier gelijk verder
6. Limburgs en Nedersaksisch: erkende regionale talen- lees hier gelijk verder
7. Geschiedenis van de Nederlandse streektalen binnen Nederland- lees hier gelijk verder
8. Streektalen nu: met uitsterven bedreigd!- lees hier gelijk verder
9. Luisteren naar kinderboeken in streektalen- lees hier gelijk verder
10. Kinderboeken in streektalen- links naar sites uitgevers en boekwinkels- lees hier gelijk verder
Wat zijn streektalen?
Een streektaal, ook wel dialect genoemd, is een taal die in een bepaalde streek (regio), stad of dorp wordt gesproken en die een variant is van een standaardtaal.
Sommige streektalen verschillen vooral qua uitspraak van de standaardtaal, zoals Amsterdams en Haags. Andere streektalen verschillen ook qua woordenschat van de standaardtaal, zoals bijvoorbeeld Twents.
Streektalen in Nederland en Vlaanderen
Er zijn heel veel streektalen in Nederland en Vlaanderen.
Nederlandse en Vlaamse streektalen worden ingedeeld in de volgende groepen:
- Neder Frankische streektalen
- West-Vlaams- Zeeuwse streektalen
- Hollands-Frankische streektalen
- Brabants-Frankische
- Limburgse streektalen
- (Nederlands) Nedersaksische streektalen.
Deze groepen worden weer verder onderverdeeld in subgroepen. Zo zijn bijvoorbeeld “Limburgse streektalen” weer onderverdeeld in West-Limburgs, Centraal Limburgs, Oost Limburgs en Oost Limburgs- Ripuarisch.
En dan zijn we er nog niet, want deze worden weer verder onderverdeeld. Zo valt onder Oost Limburgs, Noordelijk Oost-Limburgs en Zuidelijk Oost-Limburgs. En Zuidelijk Oost-Limburgs bestaat dan weer uit de streektalen Tegels, Heldens en Roermonds!
Hoeveel streektalen er zijn is lastig te zeggen, want dat hangt af van hoe je een streektaal precies definieert. Op Wikipedia vind je wel een mooi overzicht van de Nederlandse streektalen: https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_dialecten. Sommige mensen zullen zeggen dat het niet compleet is, maar het geeft toch een mooi beeld van de rijkdom van de streektalen in Nederland!
Nederlandse streektalen in het buitenland
Nederlandse streektalen worden soms ook over de grens gesproken, nl. in de aangrenzende streek van de buurlanden Duitsland en in België.
Ook zijn er Nederlandse streektalen die buiten Europa worden gesproken, nl. Surinaams-Nederlands en Antilliaans Nederlands.
Fries: de andere taal van Nederland
Naast het Nederlands is er nog een officiële taal in Nederland. Dit is het Fries, of in het Fries: “Frysk”. Dit houdt in dat Fries toegestaan is in de rechtszaal, het onderwijs en in de communica
tie met regionale overheden. Zo mag je bijvoorbeeld in de rechtszaal een pleidooi in het Fries houden. Onderwijs mag in het Fries worden gegeven. En heb je een klacht voor de gemeente, dan mag je je klachtenbrief in het Fries schrijven.
Wist je dat het “Stadsfries”, het Fries dat in Leeuwarden en andere oudere Friese steden wordt gesproken, niet onder hetFries vallen? Het Stadsfries is namelijk vooral Nederlands, alhoewel het Fries er wel in doorklinkt! Stadsfries is dus een streektaal!
Nog meer talen binnen de grenzen van het Nederlands koninkrijk
Nederland heeft een aantal zogeheten “bijzondere gemeenten”. Dit zijn de eilanden Bonaire, Sint Eustasius en Saba. Binnen deze gemeenten is Nederlands dan wel de officiële taal maar het gebruik van Engels en
Papiaments is, net als het Fries, toegestaan in de rechtspraak, het onderwijs en de overheidscommunicatie.
Ook geldt de Nederlandse Gebarentaal (NGT) ook als officiële taal. Nederlanders met een gehoorbeperking mogen dus bijvoorbeeld in de rechtszaal deze taal gebruiken als ze een eed afleggen.
Ook Jiddisch en Sinti-Romanes (ook wel het Roma Sinte of Sintitikes genoemd) zijn door Nederland officieel erkend als (non-territioriale) talen.
Non-territoriaal wil zeggen dat ze niet gebonden zijn aan een bepaald land, maar over over de hele wereld worden gesproken, en dus ook in Nederland. Jiddisch is de taal van joden uit Midden- en Oosten en bestaat voor 70-75% uit Duitse woorden, voor 15-20% uit Hebreeuwse woorden en voor 10-15% uit Slavische woorden. Het Sinti-Romanes is de taal van de Sinti. Deze taal heeft ook veel Duitse invloeden
Limburgs en Nedersaksisch: erkende regionale talen
Het Limburgs en Nedersaksisch zijn erkende regionale talen van Nederland. Onder het Nedersaksisch vallen het Gronings, Drents en Twents, die weer onder te verdelen zijn in nog kleinere streektalen.
Regionale talen vallen een beetje tussen taal en streektaal in. Wat het betekent is dat de overheden in Limburg en Noordoost Nederland geld krijgen om hun taal, en daarmee hun cultuur en identiteit, uit te dragen.
Geschiedenis van de Nederlandse streektalen in Nederland
In de negentiende eeuw waren vrijwel alle mensen op het platteland tweetalig; ze spraken vrijwel allemaal een streektaal. Op school leerde men een tweede taal, namelijk lezen en schrijven in het Nederlands.
In de twintigste eeuw waren veel mensen tweetalig. Ook in de steden werden streektalen naast het Nederlands gesproken. De streektaal werd vooral gebruikt voor de mondelinge communicatie en Nederlands voor de schriftelijke communicatie.
Op het platteland werden streektaal en Nederlands als evenveel waard beschouwd, maar in de stad was het spreken van Nederlands een teken dat je een goede baan had, en was het ook een voorwaarde voor een goede baan. De streektaal werd als minderwaardig beschouwd. Het werd een kenmerk van de lagere klasse. Hierdoor werden de streektalen in de stad “vernederlandst”.
Na de Tweede Wereldoorlog werden de streektalen in bijna alle delen van Nederland door het Nederlands teruggedrongen. Veel kleine streektalen werden vervangen door regionale omgangstalen. Dit zijn talen die een beetje tussen een streektaal en het Nederlands in zitten. Er waren verschillende oorzaken voor dit fenomeen:
- het platteland “verstedelijkte”
- de bevolking werd steeds mobieler: men had vaker werk en een vriendenkring buiten het dorp. Daarmee werd de taal van waar men werkte/vrienden had overgenomen
- de invloed van radio, tv werd groter en daar werd standaard Nederlands gesproken
- vrouwen gingen vaker werken en op het werk sprak men over het algemeen vaker Nederlands dan een streektaal
- wilde je een betere baan dan was Nederlands spreken vaak belangrijk
Kortom: kleine streektalen verdwenen, mensen spraken meer regiotalen of schakelden helemaal over naar het Nederlands. Ook het Nederlands veranderd overigens: de streektalen van de Randstad beïnvloedden het standaard Nederlands, en ook het Nederlands dat gesproken werd door de midden- en bovenklasse had invloed op het standaard Nederlands. Luister maar eens hier, naar dit oude polygoonjournaal over kamperen; en luister dan hier naar een stukje van de nos van nu ook over kamperen, dan hoor je dat het Nederlands van nu echt anders is dan het Nederlands van toen!
Sinds het midden van de jaren zestig van de twintigste eeuw probeerden de meeste Nederlandse ouders met hun kinderen Nederlands te spreken. Ouders dachten hun kinderen op deze manier meer kansen te geven voor de toekomst.
Maar, zoals je ook kunt lezen op de startpagina van deze website, als ouders het Nederlands zelf niet goed beheersten, geven ze op deze manier hun kinderen geen goede taalbasis mee. Hierdoor konden hun kinderen minder goed meekomen op school, waar taal bij alle vakken belangrijk is. In sommige gemeentes werden er daarom pogingen gedaan om op school aandacht te besteden aan de streektaal, en om kinderen tweetalig te laten worden.
Streektalen nu: met uitsterven bedreigd!
Het gaat niet goed met de streektalen. Dat zou je misschien niet direct zeggen. Er zijn immers bandjes en muzikanten die in streektaal zingen, zoals bijvoorbeeld Daniel Lohues in het Drents en de band Rowwen Heze in het Limburgs. Ook wordt er ook wel eens een film in een streektaal gemaakt. Zo was in 2020 de film “De beentjes van Sint Hildegard”, geheel in het Twents gesproken, een ongekend succes. Ook zijn er soaps in streektaal op regionale zenders uitgezonden. En op TikTok is de Gronings sprekende Tammo, “TikTokTamm”, inmiddels een beroemdheid; zo ging zijn filmpje Dikkebakmetbietn viral. Ook zeggen veel Nederlanders dat men de streektalen zou moeten koesteren. Maar… de cijfers laten duidelijk zien dat er steeds minder streektalen worden gesproken.
Volwassenen Kinderen
Taal/dialect 1995 2001 2011 1995 2001 2011
Fries 60% 45% 44% 48% 34% 22%
Nedersaksisch 34% 24% 15% 6% 5% 1%
Limburgs 63% 64% 54% 42% 40% 31%
Totaal Nederland 27% 18% 11% 12% 7% 4%
(Bron: Wikipedia)
In 2019 kreeg de Nederlandse overheid zelfs een officiële waarschuwing vanuit de Raad van Europa. De streektalen in Nederland zouden namelijk onder druk staan en met uitsterven worden bedreigd.
Met kinderboeken hoopt men deze ontwikkeling tegen te gaan. En daar staan wij, van Kinderboekeninanderetalen.nl natuurlijk helemaal achter! Want, meertaligheid is immers meer!
Luisteren naar kinderboeken in streektalen
Als (groot)ouders zelf niet meer streektalen kennen, is het luisteren naar kinderboeken in streektalen de manier om kinderen de streektaal te leren. Hieronder twee geweldige sites waarbij je kinderen kunt laten luisteren naar prentenboeken in streektalen!
https://prentenboekeninalletalen.nl/talen/
Op deze website worden (veelal bekende) Nederlandstalige boeken (zoals bv Kleine IJsbeer of Woeste Willem) voorgelezen in vele talen waaronder ook streektalen, zoals het Achterhoeks, Diepenbeeks, Drents, Gronings, Kampers, Limburgs, Urkers.
Op Spotify vind je deze playlist van het wereldberoemde boek De Gruffalo in streektalen:
De Gruffalo wordt in deze playslist in vele streektalen voorgelezen en, hoe leuk, veelal door bn-ers! Zo lezen Herman Finkers, Huub van der Lubbe, Katinka Polderman, Guus Meeuwis, Daniel Lohues, Sjaak Bral en vele anderen voor. Ook grappig is dat de tekst ook soms enigszins is aangepast aan de streektaal: zo speelt De Gruffalo in het Rotterdams (De Gruffaloot) zich af in het Kralingse bos!
Kinderboeken in streektalen- uitgevers en winkels
Hieronder vind je een overzicht waar je kinderboeken in bepaalde streektalen kunt krijgen.
Dit overzicht is zeker niet compleet! Heb je tips, laat het dan weten door te mailen naar info@kinderboekeninanderetalen.nl!
Achterhoeks:
- Uitgeverij Hermans
Deze uitgever wil het Achterhoeks levend houden. Op de website vind je geen aparte categorie kinderboeken in het Achterhoeks, maar de uitgever wist me te vertellen dat ze tot nog toe 2 kinderboeken hebben gepubliceerd, nl. “ABC tot XYZ – doet i’j ook met?” van Femke van Wijk en het boek “Omi Mies en het bijzondere steentje” van Hilka Wind. Het eerstgenoemde boek is helaas uitverkocht maar het tweede vind je op de website in de Boekenkraom. Op dit moment is er een boek voor peuters in de maak maar die zal pas in 2024 verschijnen.
Klik hier om naar de website van uitgever Hermans te gaan.
Limburgs:
- Ziva uitgeverij
Ziva uitgeverij geeft verschillende titels uit in verschillende Limburgse talen. Het boek Bib stoot het hoofd heeft zelfs een aparte website. Dit boek is in meer dan 70 talen en Nederlandse/Vlaamse dialecten beschikbaar, waaronder een groot aantal Limburgse talen. Je wordt er helemaal vrolijk van als je de titels in de verschillende talen leest, wat een (talen)rijkdom!
Bib boetst zich de bölles (Nuths (Zuid-Limburgs – Nuth), Bib stoeëtj de kop (Middel-Limburgs – Weert), Bib stöt ’t bölleke Venrods (Noord-Limburgs – Venray), Bib boetsj zich de böllesn (Echs (Zuid-Limburgs – Echt), Bib sjteut zich de kop (Zittesj (Zuid-Limburgs – Sittard)), Bib stoet d’n öpper (Mestreechs (Zuid-Limburgs – Maastricht)), Bib sjteut zien bulke (Remunjs (Zuid-Limburgs – Roermond)), D’r Bib sjtuest ziech d’r kóp (Kirchröadsj (Zuid-Limburgs – Kerkrade), Bib stoeët ziene kieëbusVenloos (Midden-Limburgs – Venlo), Bib sjtuèt ziene bölles Valkebergs (Zuid-Limburgs – Valkenburg), Bib sjtuuët zich d’r kopHeëlesj (Zuid-Limburgs – Heerlen), D’r Bib sjtöt zich d’r kóp Nieswielers (Zuid-Limburgs – Nijswiller), Bib stuet zich de bulles (Haeles/Naers (Midden Limburgs – Haelen/Neer)), Bib stíét z’ne kop (Hessels (Belgisch Limburgs – Hasselt)), Bib stiet z’ne kop (Gènker (Belgisch Limburgs – Genk)), Bib stoeët z’ne kop (Assers (Belgisch Limburgs – As), Bib stut zènne kop (Sintrùins (Belgisch Limburgs – St Truiden))
Klik hier om naar de website te gaan van Ziva uitgeverij voor in het bijzonder de Limburgse boeken.
- Veldeke
Veldeke Limburg is een provinciale koepel met 10 lokale “kringen” in de provincie die zich inspannen om de plaatselijke streektaal op de kaart te zetten, o.a. door het uitgeven van boeken in streektalen. Op de website Veldeke Limburg vind je een overzicht van meest recente kinderboeken van verschillende uitgevers.
Klik hier om naar de desbetreffende pagina van de website te gaan.
- Dialectboek.nl
Dialect Boekjes heeft als missie om Limburg te voorzien van meer kinderboeken in Limburgse dialecten. Op dit moment staan er twee verschillende titels op de website, ieder in twee verschillende Limburgse streektalen.
Klik hier om naar de website van dialectboek te gaan.
Drents:
- Huus van de Taol
Huus van de Taol wil Drents een plek geven en doet dit o.a. door Drentse boeken onder de aandacht te brengen. Op de website vind je elf kinderboeken in het Drents. Van het wereldberoemde boek “De Kleine Prins” tot meer onbekende titels, als ook een tweetalig boek Nederlands-Drents.
Klik hier om naar de kinderboekenpagina te gaan van de website.
Fries:
- Heit en mem.nl
Heit en Mem is een online platform voor aanstaande en jonge ouders met als doel te informeren over meertalig opvoeden. In het kader daarvan besteden ze natuurlijk ook aandacht aan kinderboeken. Je vind op deze website een webshop met 8 titels ; zowel een- als tweetalige boeken.
Klik hier om naar de kinderboekenpagina van de website te gaan.
Diverse streektalen:
- Ziva uitgeverij
Behalve Limburgs, geeft Ziva uitgeverij ook kinderboeken uit in het Kleverlands (Nijmeegs) en Hylpers (Hindeloopen). Je kunt ook op verzoek boeken in een bepaalde (streek)taal laten drukken.
Klik hier om naar de website te gaan.
- Uitgeverij Noordboek
Bij deze uitgeverij vind je Nijntjesboeken in veel verschillende streektalen. Zo is bijvoorbeeld “Het feest van Nijntje” o.a. te verkrijgen in:
- ’t Mestreechs
- Twents
- Zeewus
- Sallands
- Twents
- Utregs
- Franekers
- Mokums
- Rotjeknors
- Grunnegers
- Haags
- Hylpers
- Liemer
- Millings
- Bildts
- Aantwaarp
- Leis
Klik hier om naar de website van Noordboek te gaan.